Fizibilite Nedir? Fizibilite Çalışması Nasıl Yapılır?

Fizibilite nedir?” sorusuna; bir projenin ya da girişimin teknik, ekonomik, hukukî ve operasyonel boyutlarıyla gerçekleştirilebilirliğinin sistematik biçimde analiz edilmesidir, şeklinde yanıt verilebilir. Fizibilite çalışması ise bir fikrin veya planın hayata geçirilmeden önce başarılı olup olmayacağını belirlemek amacıyla gerçekleştirilen kapsamlı analiz ve araştırmalar bütünüdür. 

Çalışma; pazar araştırması, maliyet-fayda analizi, risk değerlendirmesi, teknik altyapı incelemesi ve yasal mevzuatın incelenmesini içerir. Fizibilite çalışması, projenin sürdürülebilirliği ve yatırım kararlarının sağlıklı bir zeminde alınması için kritik önem taşır. Doğru ve detaylı bir fizibilite raporu, kaynakların verimli kullanılmasını sağlar ve projeye ilişkin olası engelleri önceden tespit ederek risk yönetimini mümkün kılar. 

Fizibilite Nedir?

Bir projenin veya girişimin belirli koşullar altında uygulanabilirliğinin ve başarısının değerlendirildiği kapsamlı analiz süreci, fizibilite olarak adlandırılır. Kavram, yeni yatırımlar, iş fikirleri veya teknik uygulamaların hayata geçirilmeden önce çeşitli açılardan incelenmesini ifade eder.

Fizibilite çalışması ise teknik, ekonomik, finansal, yasal ve operasyonel boyutları kapsayarak projenin gerçekleşme olasılığını ve sürdürülebilirliğini ortaya koyar. Böylelikle kaynakların etkin kullanımı sağlanır, riskler en aza indirilir ve karar vericilere güvenilir veriler sunulur. 

Fizibilitenin temel amacı; proje veya yatırımın başarı şansını objektif ve sistematik bir biçimde değerlendirmek, yatırımcı ve paydaşların bilinçli kararlar almasına olanak tanımaktır. 

Fizibilite Çalışması Nedir?

Bir proje ya da yatırımın teknik, ekonomik, mali, hukuki ve operasyonel yönlerden uygulanabilirliğinin kapsamlı ve sistematik biçimde incelenmesi, fizibilite sürecini tanımlar. Çalışma, projenin başarı olasılığını nesnel veriler doğrultusunda analiz etmek ve potansiyel riskleri önceden öngörerek gerekli önlemleri belirlemek amacıyla yürütülür. Fizibilite çalışması yalnızca yatırım kararı öncesinde değil, projenin planlama ve geliştirme aşamalarında da büyük öneme sahiptir.

Çalışma sürecinde öncelikle piyasa araştırması yapılarak hedef pazarın büyüklüğü, rekabet durumu ve talep tahminleri belirlenir. Ardından teknik fizibilite kapsamında projenin gerektirdiği teknoloji, altyapı, insan kaynağı ve diğer teknik unsurlar incelenir. Ekonomik ve finansal analizler; projenin maliyet yapısı, beklenen gelirler, nakit akışları, 

kârlılık oranları ve yatırım geri dönüş süreleri üzerine detaylı hesaplamalar içerir. Ayrıca hukukî fizibilite bölümünde; projenin yasal mevzuata uygunluğu, izinler, ruhsatlar ve diğer yasal gereklilikler araştırılır. Operasyonel fizibilite kapsamında ise projenin yürütülmesi sırasında karşılaşılabilecek operasyonel zorluklar ve yönetim süreçleri değerlendirilir.

Tüm bu aşamalar sonunda oluşturulan fizibilite raporu, yatırımcılar ve karar vericiler için yol gösterici niteliğe sahiptir. Rapor, yatırımın gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceğine dair net ve bilimsel bir temel sunar. Kaynakların etkin kullanımını sağlar ve projeyle ilişkili risklerin minimize edilmesine olanak tanır.

Fizibilite Çalışmasının Amacı

Fizibilite amacı, bir projenin veya yatırımın çeşitli açılardan uygulanabilirliğini ve başarı potansiyelini kapsamlı bir şekilde değerlendirmek ve bu doğrultuda karar alma süreçlerini desteklemektir. 

Fizibilite çalışması ise projenin teknik, ekonomik, mâli, hukukî ve operasyonel boyutlarını analiz ederek yatırımcıların ve paydaşların bilinçli ve güvene dayalı kararlar almasını sağlar. Bu kapsamda fizibilite çalışmasının amaçları aşağıda sıralanmıştır:

• Projenin teknik ve operasyonel açıdan gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceğinin belirlenmesi
• Yatırımın maliyet, gelir, kârlılık ve geri dönüş süresi gibi finansal parametrelerinin detaylı incelenmesi
• Projeye ilişkin potansiyel risklerin önceden belirlenerek risklerin en aza indirilmesine yönelik stratejilerin geliştirilmesi
• Sermaye, zaman ve insan kaynakları gibi temel unsurların, en etkin biçimde planlanması ve optimal düzeyde kullanılması
• Projenin yürütülmesi için gerekli yasal izinlerin, ruhsatların ve mevzuatın incelenmesi ve uyumun sağlanması
• Hedef pazarın büyüklüğü, talep durumu ve rekabet koşullarının detaylı olarak analiz edilmesi

Yatırımcılar ile proje yöneticilerine yönelik, bilimsel temellere dayanan ve nesnel verilere dayalı bir karar alma altyapısının oluşturulması da çalışmanın amaçları arasındadır.

Fizibilite Çalışmasını Kim Yapar?

Fizibilite çalışması; projenin niteliğine, büyüklüğüne ve kapsamına bağlı olarak farklı uzmanlık alanlarına sahip kişiler veya kuruluşlar tarafından gerçekleştirilir. Fizibilite çalışmasını yapabilecek kişi veya kurumlar ise şu şekilde sınıflandırılabilir:

• Proje Yöneticileri ve İş Analistleri: Projenin genel yönetimi, hedeflerin belirlenmesi ve süreçlerin koordinasyonundan sorumludurlar.
• Mühendisler ve Teknik Uzmanlar: Projenin teknik uygulanabilirliğini değerlendirir, gerekli altyapı ve teknolojik gereksinimleri belirlerler.
• Finans Uzmanları ve Ekonomistler: Maliyet-fayda analizleri, yatırım geri dönüş süreleri ve finansal risk değerlendirmeleri yaparlar.
• Hukuk Danışmanları: Projenin yasal mevzuata uygunluğunu inceler, gerekli izin ve ruhsat süreçlerini yönetirler.
• Pazar Araştırmacıları ve Pazarlama Uzmanları: Hedef pazarın analizi, rekabet durumu ve müşteri ihtiyaçlarını değerlendirirler.
• Danışmanlık Firmaları: Fizibilite çalışmaları konusunda uzmanlaşmış firmalar, çok disiplinli ekiplerle kapsamlı analizler sunarlar.
• Akademik Kurumlar ve Araştırma Enstitüleri: Bilimsel temelli analizler ve araştırmalarla fizibilite çalışmalarına katkı sağlarlar.

Yukarıdaki unsurların yanı sıra kamu kurumları ve kalkınma ajansları da bölgesel kalkınma hedefleri doğrultusunda fizibilite analizleri gerçekleştirirler.

Fizibilite Çeşitleri

Fizibilite çalışmaları, bir projenin hayata geçirilmeden önce çok boyutlu olarak değerlendirilmesini amaçlar. Yapılan kapsamlı analizler, projenin farklı yönlerine odaklanan çeşitli fizibilite türlerine ayrılır. 

Her bir fizibilite türü, projenin belirli bir boyutunun uygulanabilirliğini sorgular ve bütüncül bir değerlendirme için birbirini tamamlayıcı nitelik taşır. Yaygın olarak kullanılan başlıca fizibilite türleri şunlardır:

Teknik Fizibilite

Projenin uygulanması için gerekli olan teknolojik altyapının, ekipmanın, üretim sürecinin ve teknik kaynakların mevcut olup olmadığını değerlendirir. Yapılan analiz kapsamında üretim yöntemleri, mühendislik çözümleri, makine ve ekipman gereksinimleri, yazılım ve donanım ihtiyaçları gibi unsurlar incelenir.

Ekonomik Fizibilite

Ekonomik fizibilite, projenin ekonomik bakımdan mantıklı ve sürdürülebilir olup olmadığını değerlendirmeyi amaçlar. Bu kapsamda projenin sağlayacağı ekonomik faydalar ile ortaya çıkacak maliyetler karşılaştırılır. Ekonomik fizibilite, yatırımcının yanı sıra toplumun genel ekonomik çıkarları açısından da değerlendirme yapılmasını da sağlar.

Finansal Fizibilite

Projenin, finansal kaynaklar açısından sürdürülebilirliğini analiz eder. Yatırım maliyeti, gelir tahminleri, nakit akış tabloları, kârlılık oranları, iç kârlılık oranı (IRR),net bugünkü değer (NPV) ve geri ödeme süresi (payback period) gibi temel finansal göstergelerden yararlanılır. Finansal fizibilite, projenin yatırımcılara ne ölçüde ekonomik getiri sağlayacağını belirler.

Hukukî (Yasal) Fizibilite

Projenin, yürürlükteki mevzuata uygunluğunu sorgular. İlgili yasa, yönetmelik, ruhsat ve izinlerin alınabilirliği, çevre düzenlemeleri, iş sağlığı ve güvenliği yükümlülükleri bu kapsamda incelenir. Hukukî açıdan bir engelin bulunup bulunmadığı bu analizle ortaya konur.

Operasyonel Fizibilite

Uygulanacak projenin, günlük işleyişinin etkin bir şekilde yürütülüp yürütülemeyeceğini değerlendirir. Bu analiz türünde; insan kaynağı, organizasyon yapısı, lojistik süreçler, yönetim kapasitesi ve tedarik zinciri gibi unsurlar ele alınır. Projenin sürdürülebilir operasyonel yapıya sahip olup olmadığı bu fizibilite türüyle belirlenir.

Çevresel Fizibilite

Çevresel fizibilite, projenin doğal çevre üzerindeki etkilerini değerlendirir. İlgili analizde türünde; çevresel etki değerlendirme (ÇED) raporları, atık yönetimi, doğal kaynak kullanımı ve sürdürülebilirlik kriterleri dikkate alınır. Büyük ölçekli projelerde çevresel fizibilite, proje onayı açısından kritik bir faktördür.

Sosyal Fizibilite

Düşünülen projenin, toplum üzerindeki sosyal etkilerini ve kabul edilebilirliğini analiz eder. Yerel halkın projeye tepkisi, sosyal uyum, istihdam katkısı ve yaşam kalitesine etkiler bu kapsamda incelenir. Toplumsal fayda ve olası sosyal riskler göz önünde bulundurularak değerlendirme yapılır.

Zamansal Fizibilite

Bir projenin öngörülen süre içerisinde tamamlanıp tamamlanamayacağının değerlendirilmesini amaçlayan fizibilite türüdür. İlgili analiz türü, projenin planlanan zaman çizelgesine uygun olarak yürütülmesi için gerekli kaynakların, süreçlerin ve iş gücünün zaman açısından yeterliliğini sorgular. Bunun yanı sıra kritik teslim tarihleri olan projelerde, zamansal fizibilite büyük önem taşır. 

Fizibilite Nasıl Yapılır?

Etkili bir fizibilite çalışması, belirli aşamalar doğrultusunda ve çok disiplinli bir yaklaşımla gerçekleştirilir. Fizibilite çalışmasının temel aşamaları şu şekilde ifade edilebilir:

• Ön Değerlendirme (Ön Fizibilite): İlgili aşama, projenin temel fikrinin ilk kez değerlendirildiği ve genel hatlarıyla analiz edildiği ön inceleme sürecidir. Hedef pazar, rekabet durumu, yatırım ihtiyacı ve projenin genel amacı kabaca ele alınır. Ön fizibilite, ayrıntılı analizlerin gerekip gerekmediğini belirlemek adına yapılır.
• Pazar ve Talep Analizi: Bu aşamada projenin hedef kitlesi, pazar büyüklüğü, mevcut ve potansiyel talep düzeyi, rekabet ortamı ve sektör dinamikleri detaylı biçimde analiz edilir. Pazar araştırması, projenin ticari açıdan uygulanabilirliğini ve uzun vadeli büyüme potansiyelini belirlemek açısından büyük bir öneme sahiptir.
• Teknik Fizibilite Analizi: Projenin üretim süreci, teknoloji seçimi, makine ve ekipman gereksinimi, yer seçimi, altyapı ihtiyaçları gibi teknik unsurların değerlendirilmesini kapsar. Bu aşamada kaynakların erişilebilirliği ve teknik personel yeterliliği de analiz edilir.
• Finansal ve Ekonomik Analiz: Yatırım maliyeti, işletme giderleri, gelir projeksiyonları, kârlılık oranları, nakit akışları ve finansman ihtiyaçları, finansal ve ekonomik analiz aşamasında değerlendirilir. Net bugünkü değer (NPV),iç kârlılık oranı (IRR),geri ödeme süresi gibi finansal göstergeler hesaplanarak yatırımın ekonomik uygunluğu analiz edilir.
• Hukuki ve Yasal İnceleme: Projenin yasal çerçevede uygulanabilirliği bu aşamada araştırılır. Ruhsatlar, izinler, düzenleyici mevzuatlar, iş hukuku ve çevre mevzuatı gibi unsurlar göz önünde bulundurulur. Olası yasal engellerin belirlenmesi bu aşamada önem taşır.
• Operasyonel ve Yönetimsel Fizibilite: Projenin günlük işleyişi, insan kaynağı ihtiyaçları, organizasyon yapısı, lojistik planlama ve yönetim süreçleri değerlendirilir. Projenin operasyonel açıdan sürdürülebilirliği ve fiilen hayata geçirilebilirliği kapsamlı biçimde değerlendirilir.
• Risk Analizi ve Senaryo Çalışmaları: Fizibilite çalışmasının bu bölümünde, projeye ilişkin iç ve dış risk faktörleri belirlenir. Alternatif senaryolar (iyimser, kötümser, olasılıklı) oluşturularak bu risklerin etkileri değerlendirilir ve risk yönetimi stratejileri geliştirilir.

Tüm analizlerin sonucunda elde edilen bulgular, sistematik bir biçimde yazılı hâle getirilerek fizibilite raporu oluşturulur. Rapor ise yatırımcılara ve karar vericilere, projenin uygulanabilirliği hakkında objektif ve bilimsel verilerle desteklenmiş bir yol haritası sunar.